Դասի հղում։

1․ Ներկայացնե՜լ Արևելյան Եվրոպայի աշխարհագրական դիրքի առանձնահատկությունները։
Արևելյան Եվրոպան տեղակայված է Եվրոպայի արևելյան մասում՝ սահմանակից լինելով Ասիային, Ռուսաստանի Դաշնությանը, Կովկասին և Միջերկրական ծովին։ Տարածաշրջանը ներառում է երկրներ, ինչպիսիք են՝ Ուկրաինա, Պոլոնիա, Չեխիա, Հունգարիա, Բուլղարիա, Սերբիա և այլ երկրներ։ Առանձնահատուկ են նաև լեռնային և դաշտային տարածքները։

2.Պատմի՛ր Արևելյան Եվրոպայի բնակչության մասին:
Արևելյան Եվրոպայի բնակչությունը բազմազան է՝ տարբեր էթնիկական խմբերով և լեզուներով։ Բնակչությունը մեծ մասամբ սլավոնական է, սակայն կան նաև ռոմանական, հունգարական և այլ խմբեր։ Տարածաշրջանում նկատվում է բնակչության նվազում՝ ծննդության դեֆիցիտ և արտագաղթ։

3. Ի՞նչ գիտես Արևելյան Եվրոպայի տնտեսության մասին:
Արևելյան Եվրոպայի տնտեսությունները անցել են շուկայական բարեփոխումների՝ նախորդ սոցիալիստական համակարգից հետո։ Շատ երկրներ, օրինակ՝ Պոլոնիան և Չեխիան, ունեն արագ զարգացող տնտեսություն, բայց որոշ երկրներ, հատկապես Ուկրաինան, դեռ փորձեր են անում վերականգնվել պատերազմների և տնտեսական դժվարությունների պատճառով։ Տնտեսության հիմքում՝ գյուղատնտեսություն, արդյունաբերություն և բնական ռեսուրսներ։

Լրացուցիչ.

Արևելաեվրոպական երկրներից, որո՞նք են օգտակար հանածոներով ամենահարուստը.

• քարածխով և գորշածխով, 
• նավթով և բնական գազով, 
• գունավոր մետաղների հանքաքարով, 
• քիմիական արդյունաբերության հանքային հումքով: 
• Հանքային ռեսուրսների ո՞ր տեսակներով են ապահովված բոլոր երկրները և ո՞ր տեսակները չեն բավականացնում դրանց մեծ մասին: 

Լրացուցիչ աշխատանք, պատասխանել հարցերին․

1. Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում ռեֆլեքսային աղեղը
   Ռեֆլեքսային աղեղը նյարդային համակարգի մի ընթացք է, որն ապահովում է արագ, ինքնաբերական պատասխաններ, առանց ուղեղի գիտակցված մասնակցության: Այն բաղկացած է ընդունիչից (ռեցեպտոր), նյարդային ուղուց, ռեֆլեքսային կենտրոնից, մոտոր նյարդերից և էֆֆեկտորից (օրգան կամ մկան), որը իրականացնում է պատասխան գործողությունը: Օրինակ՝ ցավից հետո ձեռքը շուտով հեռանում է կրակից՝ ռեֆլեքսի շնորհիվ:
2. Ի՞նչ է ռեֆլեքսը
   Ռեֆլեքսը նյարդաբառարանական ինքնաբերական, անգիտակցական պատասխան է արտաքին կամ ներքին խանգարմանը: Այն կատարվում է արագ և առանց ուղեղի գիտակցված միջամտության, հիմնականում կապված է մարմնի պաշտպանական ռեակցիաների հետ: Օրինակ, ցավից հետո ձեռքը արագ հեռանում է տաք մակերևույթից՝ առանց մտածելու:
3. Ռեֆլեքսի ի՞նչ տեսակներ գիտեք։
   Բաղձալի, Շղթայական, Կոնդիցիոն, Անկոնդիցիոն, Պաշտպանական։

Ծովագնացները եղել են պատմական այն մարդկանցից, ովքեր ուսումնասիրել են օվկիանոսները և ծովերը, հաճախ առևտրային կամ հետազոտական նպատակներով: Նրանք օգտագործել են նավեր, քարտեզներ և աստղագիտական նշաններ՝ նավարկելու համար:

Երկրորդ՝ ծովագնացները կարևոր դեր են խաղացել տարբեր մշակույթների և երկրների միջև առևտրի, մշակույթի տարածման ու կապերի հաստատման մեջ: Անգամ երբեմն հայտնվել են նոր երկրներ ու ժողովուրդներ, ինչի արդյունքում փոխվել են պատմության ընթացքները:

Հետազոտական ծովագնացների շարքում կարող ենք հիշատակել Քրիստոֆոր Կոլումբոսին, Ֆերդինանդ Մագելանին և այլոց, ովքեր իրենց սխրանքներով ու հայտնագործություններով մերժել են աշխարհագրական սահմանները:

Դժվարությունները, որոնցով նրանք անցել են, ներառում էին եղանակային փոփոխությունները, նավի վնասվածքները, սննդի պակասը և այլն: Բայց նրանց քաջությունը և դետերմինացիան հաճախ ապահովել են նոր գիտելիքների և հարստությունների ձեռքբերում:

Ջոն Սմիթ (անգլ.՝ John Smith. ոչ վաղ քան 1579 և ոչ ուշ քան հունվարի 6, 1580, Willoughby, Անգլիայի թագավորություն – հունիսի 21 (հուլիսի 1), 1631, Լոնդոն, Անգլիայի թագավորություն), անգլիացի ծովային, զինվորական, հետազոտող, Ամերիկայում անգլիացիների հիմնած առաջին հարատևած բնակավայրի՝ Ջեյմսթաունի համահիմնադիր, Վիրջինիա նահանգի ղեկավար, Նոր Անգլիայի ծովակալ, գրող։ Լայն զանգվածների պատկերացումներում նավապետ Ջոն Սմիթի կերպարն առնչվում է հնդկացիական ցեղերից մեկի առաջնորդի դստեր՝ Փոքահոնթասի հետ նրա ունեցած «ռոմանտիկ կապի» պատմությանը, որը հենց ինքը՝ Սմիթն էլ շարադրել է։ 1608 թվականի սեպտեմբերից 1609 թվականի օգոստոս ընկած ժամանակահատվածում Վիրջինիա գաղութը կառավարելու ընթացքում նա նախաձեռնել ու իրականացրել է տարածաշրջանի գետերի և Չեսափիքի ծոցի ուսումնասիրման ու քարտեզագրման աշխատանքները, հետագայում հետազոտել ու քարտեզագրել է Նոր Անգլիայի ծովափերը։ Ջոն Սմիթի գրքերն ու քարտեզները կարևոր դեր են խաղացել Ամերիկայի գաղութացմանը ձեռնամուխ եղած անգլիացիներին քաջալերելու գործում։ Տարածաշրջանն անվանակոչելով Նոր Անգլիա՝ նա պնդել է, որ «այստեղ ամեն ոք կարող է լինել իր աշխատանքի ու հողի տերն ու տիրակալը և աշխատող ձեռքերից զատ ոչինչ չունենալով նույնիսկ՝ կարճ ժամանակում կարող է հարստանալ» (“Here every man may be master and owner of his owne labour and land. …If he have nothing but his hands, he may…by industries quickly grow rich.”):

Ջոն Սմիթի բազմաբեղուն գործունեության մեջ առանձնացվում է հատկապես Ջեյմսթաունի հիմնադրման (14 մայիսի 1607 թ.) գործում խաղացած կարևոր դերը։ Առաջին գաղութաբնակներին նա անսպառ եռանդով սովորեցրել է հող մշակել, ձուկ որսալ՝ ապահովելով նորաստեղծ բակավայրի շարունակական գոյատևումը։ Ավետարանից մեջբերումներ կատարելով՝ քարոզել է, որ ով չաշխատի՝ չի ուտի (He publicly stated, “He that will not work, shall not eat”, alluding to 2 Thessalonians 3:10.): Եղանակային անբարենպաստ պայմանները, ջրի ու սննդի պակասը, շրջակա ճահճուտների պատճառած նեղությունները, հարևան հնդկացիական ցեղերի հարձակումները հաղթահարելով՝ նորաբնակները նրա ղեկավարությամբ պահպանել ու ծաղկեցրել են Ջեյմսթաունը, նախադրյալներ ստեղծել Ամերիկայում գաղութաբնակների նորանոր բնակավայրերի հիմնադրելու, Ամերիկայի գաղութացման անչափ հեռանկարային գործն առաջ մղելու համար։

Սմիթի ծննդյան օրը ճշտված չէ. հայտնի է, որ կնքվել է 1580 թվականի հունվարի 6-ին Լինքոլնշիրի Ուիլոուբի բնակավայրում, որտեղ նրա ծնողները ագարակ էին վարձակալել լորդ Ուիլոուբիից։ Ենթադրվում է, որ նա սերել է լանկաշիրյան Սմիթների հին տոհմից։ 1592-ից 1595 թվականներն սովորել է Լաութ քաղաքի Էդվարդ VI-ի անվան դպրոցում։

Հոր վաղաժամ մահից հետո՝ 16 տարեկանից ծառայության է անցել նավատորմում. նախ՝ Ֆրանսիայի թագավոր Հենրի IV-ի, ապա՝ հոլանդական զորքի կազմում մարտնչել է իսպանացիների դեմ, այնուհետև Միջերկրական ծովում ծառայել է առևտրային նավերի վրա, զբաղվել է նաև ծովահենությամբ։ Դրանից հետո մասնակցել է Երկարատև թուրքական պատերազմին՝ 1600-1601 թվականներին կռվելով թուրքերի դեմ ավստրիական Հաբսբուրգների զորքի կազմում Հունգարիայում, դրանից հետո էլ՝ Վալախիայում։ Խիզախության համար արժանացել է հեծելազորի կապիտանի կոչման։

Ավանդազրույցներից մեկի համաձայն՝ Սմիթը մենամարտել է երեք թուրք փահլևանների հետ, հաղթել է նրանց ու գլխատել, որի համար Տրանսիլվանիայի իշխան Սիգիզմունդ Բատորին նրան ընծայել է մի ընտիր նժույգ և երեք փահլևանների կտրված գլուխների պատկերով զինանշան։ Սակայն 1602 թվականին Ղրիմի թաթարների դեմ կռիվներից մեկում Սմիթը վիրավորվել է, գերի ընկել և վաճառվել որպես ստրուկ։ Նոր տերը՝ մի թուրք խան, նրան որպես ընծա ուղարկել է Կոստանդնուպոլիս՝ իր հույն սիրուհուն։ Վերջինս սիրահարվել է Ջոնին, նրան ուղարկել Ղրիմում ապրող իր եղբոր մոտ, որտեղից Սմիթը կարողացել է փախչել և անցնելով Մոսկովիայի, Լեհաստանի, եվրոպական այլ երկրների, ինչպես նաև Հյուսիսային Աֆրիկայի ճամփաներով՝ 1604 թվականին վերջապես հասել է Անգլիա։

1606 թվականի դեկտեմբերի 20-ին Լոնդոնի Վիրջինյան ընկերությունը Հյուսիսային Ամերիկայի գաղութացումն սկսելու նպատակով ճանապարհել է իրեն պատկանող երեք նավ, որոնք չորս ամիս անց տեղ են հասել՝ բերելով հարյուրից ավելի գաղութաբնակներ, նրանց թվում՝ Ջոն Սմիթին, ում գլխավորությամբ, 1607 թվականի մայիսին ձեռնամուխ են եղել Ջեյմսթաունի հիմնադրմանը։

1609 թվականի աշնանը Սմիթը վիրավորվել է ոտքից, մեկնել Լոնդոն՝ բուժվելու։ Ապաքինվելուց հետո ևս մեկ անգամ (1614 թվականին) եղել է Ամերիկայում։ Կյանքի վերջին 17 տարիներն անց է կացրել Լոնդոնում, որոշ ուսումնասիրողների պնդմամբ՝ աղքատության ու մոռացության մեջ։ Վախճանվել է 1631 թվականի հունիսի 21-ին, թաղվել Լոնդոնի Սուրբ շիրիմ (St. Sepulcher’s Church) ծխական եկեղեցում։

Աշխատանքի նպատակը․
1․Համոզվել,որ ուսումնասիրվող շարժումը հավասարաչափ արագացող է։
2․Կարողանալ ճանապարհի և ժամանակի օգնությամբ որոշել թեք ճոռով շարժվող գնդիկի շարժման արագացումը։
3․Հաշվելով շարժման ճանապարհը և արագացումը կարողանալ հաշվել ժամանակը։
4․Սովորողների մոտ զարգացնել փորձարարական և հաշվողական հմտությունները։

Աշխատանքը կատարելու համար պետք է իմանալ․
1․Հավասարաչափ շարժման հիմնական բանաձևերը․
V=at S=at²/2 ՝ այս բանաձևից a= 2S/t²
2․Արագացման սահմանումը,բանաձև,միավորը։

Անհրաժեշտ սարքեր և նյութեր՝ մետաղե ճոռ, պողպատե գնդիկ, վայրկենաչափ, մոտաղյա բաժակ,չափաժապավեն, ամրակալան։

Փորձի ընթացքը․
Ամրակալանին ամրացրու ճոռը,որոշակի անկյան տակ։Ճոռի հիմքին տեղավորիր մետաղյա բաժակը։Չափիր ճոռի երկարությունը։Դա կլինի այն ճանապարհը(S),որը կանցնի գնդիկը փորձի ժամանակ։Բաց թող գնդիկը և միաժամանակ աշխատեցրու վայրկենաչափը։Երբ գնդիկը կբախվի արգելակին կանգնեցրու վայկենաչափը և գրանցիր շարժման ժամանակը՝կլորացնելով վայրկյանի տասնորդական մասով։Փորձը կրկնիր երեք անգամ և հաշվիր չափված ժամանակների միջին արժեքը՝t=(t₁+t₂+t₃)/3:
Հաշված ժամանակը ընդունիր որպես գնդիկի շարժման ժամանակ։ Վերևի բանաձևով հաշվիր արագացումը՝ a= 2S/t²։ Այժմ նույւն փորձը, նույն կերպ կրկնիր S-ի համար ընտրելով երկու ուրիշ չափեր։

Կատարածդ փորձերից արա վերջնական եզրակացություն,գնդիկի շարժումը թեք ճոռով․․․
1․ հավասարաչափ է։
2․ անհավասարաչափ արագացող է։
3․ հավասարաչափ արագացող է։ Ինչո՞ւ։

Այն ֆիզիկական մեծությունը, որը հավասար է արագության կրած փոփոխության և այն ժամանակամիջոցի հարաբերությանը, որի ընթացքում կատարվել է փոփոխությունը, կոչվում է հավասարաչափ արագացող շարժման արագացում։ Հշանակում են a տառով, լատիներեն «Աքսելերատիո» բառից է, որը նշանակում է արագացում։
Բանաձևը՝
a=v/t
Արագացման միավորը այնպիսի հավասարաչափ արագացող շարման արագացումն է, երբ այդ շարժման արագությունը յուրաքանչյուր մեկ վարկյանում փոփոխվում է 1մ/վ-ով։ Այն միավորը՝ 1մ/վ²։

Պատասխանել հարցերին.

1.Ինչո՞ւ ջրածնային վառելիքն էկոլոգիապես մաքուր է համարվում:
Ջրածնային վառելիքը համարվում է էկոլոգիապես մաքուր, քանի որ արտադրության ընթացքում այն ​​չի արտադրում նույն թափոնները, ինչ հանածո վառելիքը: Սակայն օգտագործելի ջրածին արտադրելու համար այն պետք է առանձնացվի ջրից, կենսազանգվածից (բուսական և կենդանական թափոններ), ածուխից կամ բնական գազից։

2.Թվարկե՛ք իրենց բաղադրությունում ջրածին տարրը պարունակող մի քանի նյութ, որոնց հետ ամեն օր շփվում եք:
Այստեղ՝ երկրի վրա, ջրածնի ատոմների հսկայական քանակություն կա ջրի, բույսերի, կենդանիների և, իհարկե, մարդկանց մեջ: Բայց թեև այն առկա է կենդանի էակների գրեթե բոլոր մոլեկուլներում, այն շատ քիչ է որպես գազ՝ մեկ միլիոնից պակաս ծավալով:

Դասարանական

Նոր թեմա

Հետևյալ  նյութերից   առանձնացրեք  օքսիդները, հիմքերը, նշեք  յուրաքանչյուրի   անվանումը.  HNO₃f,  Na₂O,  Ca(OH)₂, AgNO₃,  BaO,  HCl, CO₂, Al₂O₃, NaHCO₃, Fe(OH)₂, K₂SiO_3, NaCl, H₂SO₄, MgO, NaOH, H₃PO₄, SO₃, CaCl₂, CuSO₄, Al(OH)₃. 

Հաշվի՛ր տարրերի ՕԱ և Mr-ները:
Na₂O–Na=0, O=-2:
2*23+16=62
Mr Na₂O=62
BaO–Ba=+2, O=-2:
137+16=153
Mr BaO=153
CO₂-C=+4, O=-2:
12+2*16=44
Mr CO₂= 44
Al₂O₃–Al=+3, O=-2:
2*27+3*16+102
Mr Al₂O₃=102
MgO–Mg=+2, O=-2:
24+16=40
Mr MgO=40
SO₃-S=+4, O=-2:
32+(16*3)=80
Mr SO₃=80

Պատասխանել հարցերին․

1. Ի՞նչ նշանակություն ունի նյարդային համակարգը:
Նյարդային համակարգը պատասխանատու է մարմնի բոլոր գործողությունների, զգացմունքների, մտածողության և մթնոլորտի հետ հաղորդակցման համար։ Այն կազմակերպում և համակարգում է մարմնի բոլոր համակարգերի աշխատանքը։
2. Ի՞նչ բաժիններից է կազմված նյարդային համակարգը:
Նյարդային համակարգը հիմնականում բաժանվում է կենտրոնական (ԿՆՀ) և շրջանառական (ՇՆՀ) նյարդային համակարգերի։
3.Ո՞ր բաժիններն են մտնում կենտրոնական նյարդային համակարգի ﬔջ:
Կենտրոնական նյարդային համակարգը բաղկացած է գլխուղեղից և ողնաշարային ուղուց։
4. Ներյոնների ինչպիսի՞ տեսակներ գիտեք:
Նեյրոնները հիմնականում բաժանվում են երեք տեսակների. զգայական նեյրոններ, շարժողական նեյրոններ և միջնորդ նեյրոններ։
5. Ի՞նչ է նյարդը:
Նյարդը նեյրոնների և նրանց աղեղներով կազմված մասնիկ է, որը հաղորդակցություն է հաստատում տարբեր մարմնի մասերի միջև։
6. Որո՞նք են նյարդերի տեսակները:
Նյարդերը հիմնականում բաժանվում են երեք խմբի՝ զգայական նյարդեր, շարժողական նյարդեր և խառնաշփոթ նյարդեր (համակցված նյարդեր)։

Առաջադրանքներ
1) Հաշվե՛ք․
ա) 5⁰=1
բ) (-1/3)⁰=1
գ) (-1,2)⁰=1
դ) (-1)⁰=1

2) Հաշվե՛ք․
ա) 2⁴ / 2³ =2¹=2
բ) 2⁴ / 2⁴ =2⁰=1
գ) (-0,3)⁴ / (-0,3)⁵ =(-0,3)^-1=(-1/0,3)
դ) 0,2⁷ / 0,2⁵ =0,2²
3)Գրե՛ք ամբողջ ցուցիչով աստիճանի տեսքով․
ա) 2 · 2 · 2 =2³
բ) 2³ · 2⁵ =2⁸
գ) 1 / 3² =
դ) 4 = 4¹
ե) 0,5⁶/0,5⁷ =0,5^-1
զ) (-1/5)³ : (-1/5)⁷ =(-1/5)^-4

4)Համեմատե՛ք․
ա) 5⁰ > (-5)⁰
բ) 5^-2 < 5²
գ) (-2)³ < (-2)⁰

5) Գրե՛ք ամբողջ ցուցիչով աստիճանի տեսքով․
ա) a³ · a⁴ =a⁷
բ) a⁴ · a =a⁵
գ) a¹³ : a⁶ =a⁷
դ) a⁴ · b⁴ =(a*b)⁴

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)
1) Հաշվե՛ք․
ա) 2⁴ / 2⁵ =2^-1
բ) 2⁵ / 2⁷ =2^-2
գ) 3⁵ / 3⁴ =3¹
դ) 3¹⁰⁰ / 3¹⁰⁰ =3⁰=1

2) Գրե՛ք ամբողջ ցուցիչով աստիճանի տեսքով․
ա) 1/3 =3^-1
բ) 1/(3 · 3 · 3 · 3) =3^-4
գ) 5 = 5¹
դ) 1/16 =16^-1
ե) 1/25 =25^-1
զ) 2³ : 2³ =2⁰=1
է) 9⁷/ 9⁵ =9²

3) Համեմատե՛ք․
ա)-3² < (-3)²
բ)(-2)⁴ > 2^-4
գ) -2⁴ < 2^-4

4)Գրե՛ք ամբողջ ցուցիչով աստիճանի տեսքով․
ա)a¹² : a =a¹¹
բ)(a⁴)⁶ =a²⁴
գ)(a²)⁵ =a¹⁰
դ)a⁷ · b⁷ =(a*b)⁷

Ավետիք Իսահակյանը՝ Կոմիտասի մասին․
Կոմիտասի բանաստեղծությունների վերլուծություն
Սեպտեմբեր ամսվա գրականության հաշվետություն